Maria Rychter, znana również jako Rychterówna, a także pod pseudonimami „Marta” i „Maria”, to postać historia, której życie nierozerwalnie związane jest z walką o niepodległość Polski. Urodziła się 26 lutego 1887 roku w Łomży, a swoje ostatnie dni spędziła w Warszawie, gdzie zmarła 17 marca 1975 roku.
Była działaczką niepodległościową oraz bibliotekarką, co świadczy o jej zaangażowaniu w kulturę i edukację. Maria Rychter znacząco wpłynęła na życie swojej społeczności, a jej działalność w czasach zaborów była szczególnie cenna.
Życiorys
Maria Rychter urodziła się w rodzinie książkowej, gdzie jej ojciec, Mieczysław, pracował jako księgarz w Łomży, a matka, Jadwiga, pochodziła z rodu Budzińskich. W latach 1897–1905 uczęszczała do państwowego gimnazjum w Łomży, jednak jej nauka zakończyła się w wyniku wydalenia za organizację strajku szkolnego w 1905 roku. Po tym incydencie, w roku szkolnym 1906/1907, kontynuowała edukację w Warszawie na kursach przygotowawczych do uczelni wyższych, które prowadziła Zofia Kurmanowa. W kolejnym roku rozpoczęła studia w humanistycznym studium Towarzystwa Kursów Naukowych, które później przekształciło się w Wolną Wszechnicę Polską.
W 1909 roku rozpoczęła studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Od wiosny 1912 roku dołączyła do Polskich Drużyn Strzeleckich, a w sierpniu 1914 roku rozpoczęła pracę w „Strzelcu” w Krakowie. Od kwietnia 1915 roku służyła w oddziale wywiadowczym I Brygady, jednocześnie pełniąc funkcję kurierki, która miała za zadanie transportowanie wiadomości między kwaterą Legionów Polskich a Warszawą.
Po rozwiązaniu oddziału spędziła pewien czas w Częstochowie, a następnie w Piotrkowie Trybunalskim, angażując się w działalność miejscowych komórek Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Organizowała projekty edukacyjne, takie jak pogadanki dla młodzieży, w trakcie których relacjonowała historię powstań narodowych. Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915 roku związała się z Polską Organizacją Wojskową.
W okresie pomiędzy 1915 a 1916 rokiem zorganizowała Pocztę Listów Prywatnych, która odpowiadała za przesyłanie korespondencji pomiędzy oddziałami Legionów a ich rodzinami. Poza tym, zajmowała się wynajdywaniem miejsc dla PPS i kolportażem pism. W tym czasie także korygowała „Przedświt” oraz organizowała koncerty w celu wsparcia PPS. W roku 1917 pracowała jako nauczycielka w szkole powszechnej w Warszawie.
W latach 1918-1919 pełniła funkcje administracyjne w redakcji „Głosu Nauczycielskiego” oraz zarządzała sekretariatem Zarządu Głównego Zrzeszenia Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Do sierpnia 1923 roku była odpowiedzialna za dział bibliotek ruchomych w Departamencie Naukowo-Szkolnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, a także uczęszczała do Szkoły Nauk Politycznych, uzyskując absolutorium, mimo że nie napisała pracy dyplomowej. Przez kilka miesięcy była także sekretarką w Muzeum Wojska w Warszawie.
W latach 1924-1930 współpracowała z redakcją „Rocznika Pedagogicznego”, a od listopada 1925 do grudnia 1939 roku prowadziła bibliotekę zajmującą się edukacją dorosłych w ministerstwie WRIOP. Angażowała się w działalność Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, redagując w latach 1928-1934 organ tego związku „Praca Obywatelska”, w którym publikowała wiele własnych tekstów. Współredagowała także wydania zbiorowe, takie jak „Wierna służba” (Warszawa 1927) i „Służba ojczyźnie” (Warszawa 1929). Była aktywna w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet do Obrony Kraju.
W trakcie wyborów parlamentarnych w 1930 roku redagowała pismo Komitetu Wyborczego Organizacji Kobiecych „Jedynka”, którego redakcja znajdowała się przy ul. Świętokrzyskiej 5. Podczas niemieckiej okupacji zaczęła pracę od marca 1942 roku w Dziale Ewidencji Ludności Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy. Była również członkinią Armii Krajowej. W okresie powstania warszawskiego, w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku, pracowała w punkcie sanitarnym znajdującym się przy ulicy Opaczewskiej na Ochocie.
Po upadku powstania, Maria została ewakuowana z Warszawy razem z ludnością cywilną. Do stolicy wróciła wiosną 1945 roku i rozpoczęła pracę w bibliotece Muzeum Narodowego w Warszawie. Ukończywszy w 1948 roku kurs bibliotekarski dla pracowników bibliotek naukowych, 1 grudnia 1962 roku przeszła na emeryturę, choć przez kolejne pół roku nadal działała w bibliotece Muzeum Narodowego.
Maria Rychter spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 190-1-25).
Publikacje wspomnień
Maria Rychter jest autorką wielu znaczących publikacji wspomnieniowych, w tym wydań, które ukazują życie kobiet w kontekście walk o niepodległość Polski. Między innymi w swoim współautorstwie z Janiną Benedekówną można znaleźć następujące prace:
- – [wraz z Janiną Benedekówną) Nasz oddział macierzysty we Lwowie, [w:] Wierna Służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, red. Aleksandra Piłsudska, Warszawa 1927,
- – Listopad w Zagórzu, [w:] tamże,
- – Według rozkazu, [w:] tamże,
- – Z dala od frontu, [w:] tamże,
- – Maria Rychterówna, [w:] Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918, red. Kamil Piskała, Marta Sikorska-Kowalska, Warszawa 2019, s. 271–344 (zbiorowe wydanie powyższych relacji uzupełnione o wcześniej niepublikowane materiały).
Ordery i odznaczenia
Maria Rychter została uhonorowana wieloma prestiżowymi odznaczeniami, które podkreślają jej wkład w historię Polski.
- Krzyż Niepodległości z Mieczami, przyznany 7 lipca 1931,
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 10 listopada 1928,
- Złoty Krzyż Zasługi, nadany po wojnie.
Oceń: Maria Rychter