Stara Łomża to ciekawa lokalizacja w Polsce, która znajduje się w województwie podlaskim, w obrębie powiatu łomżyńskiego, w gminie Łomża.
Chociaż pojęcie Stara Łomża ma głębokie korzenie historyczne, związane z jedną wsią w pobliżu samej Łomży, obecnie odnosi się do obszaru, który jest rozdzielony administracyjnie na trzy różne jednostki podziału terytorialnego.
W skład tych jednostek wchodzą: wieś Stara Łomża nad Rzeką, która liczy około 260 mieszkańców, wieś Stara Łomża przy Szosie z populacją 140 mieszkańców, oraz Zawady, która stanowi integralną część tej większej jednostki administracyjnej.
Warto również wspomnieć, że na początku lat 70. XX wieku Zawady stanowiły wspólne sołectwo z Zosinem, oficjalnie noszące nazwę Zosin-Stara Łomża.
Historia Starej Łomży
Historia Starej Łomży jest ściśle powiązana z dziejami Łomży, gdyż to właśnie na obszarze utrzymywanej obecnie wsi powstała w IX wieku otwarta osada. W pierwszej połowie XI wieku został wzniesiony gródek na cyplu, który w wyniku pożaru uległ zniszczeniu w ostatniej dekadzie tego stulecia.
Odbudowa grodziska miała miejsce dopiero w połowie XII wieku, kiedy to teren został ponownie obsadzony umocnieniami i wybudowano wieżę w centrum oraz dwa wały otaczające podgrodzie. Jego strategiczne położenie wskazuje na obronny charakter, a od północnego wschodu chroni go nie tylko rzeka Narew, ale również szczelna, bagnista dolina tej rzeki. Dziś można dostrzec pozostałości tego imponującego grodziska, znane jako Góra Królowej Bony, gdzie do dzisiaj zachowały się wały ziemne chroniące grod.
Na pobliskim wzniesieniu, nazwanym Wzgórzem Świętego Wawrzyńca, miał znajdować się kościół parafialny, który według Kroniki Spengeberga, został zbudowany przez świętego Brunona z Kwerfurtu około 1000 roku. Święty ten wniósł wiarę chrześcijańską do pogańskich ludów w rejonie Prus i Jaćwingów, za co poniósł męczeńską śmierć w 1009 roku, zaledwie 20 km na wschód, w okolicach obecnej Wizny. Dowody archeologiczne, które ujawniono na wzgórzu, potwierdzają, że był to lokalizacja pierwszego kościoła chrześcijańskiego na północnym Mazowszu. W krypcie wykopano wczesnośredniowieczne szczątki duchownego, który był bogato ubrany.
W tym samym okresie, na obszarze Starej Łomży zbudowano kościół św. Piotra. Zgodnie z Kroniką Spengeberga, w XII wieku, za rządów Bolesława Kędzierzawego, założono gród książąt mazowieckich, ulokowany na jednym z wzgórz, w miejscu późniejszej Łomży.
Ok. 1250 roku, w wyniku jednego z najazdów, gród łomżyński został splądrowany i spalony przez księcia litewskiego Trojdena. Przez długie lata Łomża nie była wspomniana w dokumentach pisanych aż do końca XIV wieku. Po unii polsko-litewskiej, zagrożenie najazdami znacznie się zmniejszyło, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa oraz lokacji miast na prawie niemieckim. Grody traciły swoje obronne funkcje, a podgrodzia stawały się ważnymi centrami handlowymi.
Podgrodzie łomżyńskie nie miało dogodnego położenia, co skutkowało przeniesieniem Łomży w okolice nowo założonego zamku książąt mazowieckich, a nowa lokalizacja miała miejsce około pięciu kilometrów na zachód, w dolinie rzeki, na koniec XIV wieku. Już w 1392 roku na Popowej Górze zbudowano kościół NMP i świętych Rozesłańców, a w 1410 roku przeniesiono tutaj parafię, co jest dowodem na to, że nowe miejsce było już zasiedlone i zagospodarowane. Dawne podgrodzie zyskało nazwę Starej Łomży, co można znaleźć w najstarszym rejestrze okolicznych wsi z 1410 roku.
W tej miejscowości przyszedł na świat ks. bp Maciej ze Starej Łomży – kanonik lwowski, pisarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka, a także biskup kamieniecki i chełmski (od 19 marca 1484 roku).
Przypisy
- Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 05.11.2023 r., identyfikator PRNG: 176590
- Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., 01.10.2022 r., s. 1209
- GUS. Wyszukiwarka TERYT
- Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- Stara Łomża, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 220
- Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 09.12.1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 02.01.1973 r., Nr 1, Poz. 1)
Pozostałe obiekty w kategorii "Dzielnice":
Skowronki (Łomża) | Zawady-Przedmieście | Kraska (Łomża) | Łomżyca-PrzedmieścieOceń: Stara Łomża