Katedra św. Michała Archanioła w Łomży

---

Historia

Historia katedry św. Michała Archanioła w Łomży jest bogata i pełna znaczących wydarzeń. Już około roku 1000 na wzgórzu św. Wawrzyńca w Starej Łomży znajdował się kościół farny, oddalony około 1 km od obecnej katedry. W końcu XIV wieku na Popowej Górze zbudowano świątynię pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny oraz świętych Rozesłańców, do której w 1410 roku przeniesiono parafię.

W wyniku zniszczeń spowodowanych upływem czasu oraz niewłaściwej eksploatacji, kościół ten popadł w ruinę, co skłoniło książąt mazowieckich, Janusza i Stanisława, oraz ich matkę Annę do rozpoczęcia budowy obecnej świątyni. Prace nad kościołem prowadził biskup płocki Andrzej Noskowski, który dokonał konsekracji w 1525 roku. Nowa konsekracja miała miejsce w 1531 roku, kiedy świątynię konsekrował kolejny biskup płocki, Andrzej Krzycki.

W około 1550 roku kościół przeszedł przebudowę na pseudobazylikę, a jego wnętrze zostało przesklepione. Niektórzy badacze sugerują, że prezbiterium może być starsze od reszty budowli oraz że stanowiło kiedyś część zamkowej kaplicy książąt mazowieckich, z której część powstała najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV stulecia. Opisując dawną Łomżę, można znaleźć wzmianki o oddzielnej kaplicy zamkowej.

W wyniku zniszczeń podczas potopu szwedzkiego, kościół przeszedł remont w latach 1691–1692, podczas którego jego gotycki wygląd przekształcono na barokowy według planów architekta Józefa Szymona Bellottiego. Zmieniono szczyt zachodni, a także szczyt nad łukiem tęczowym, podnosząc mury prezbiterium oraz obniżając dachy. W 1696 roku ponownie przeprowadzono remont, a w 1752 roku dodano sztukaterie rokokowe nad łukiem tęczowym. Świątynia została ponownie konsekrowana w 1783 roku, ale w 1819 roku zamknięto ją czasowo z powodu złego stanu technicznego. W 1844 roku przeprowadzono kolejną renowację, a w 1886 roku J. Hinz zajął się restauracją jej sklepień i dobudował zakrystię od południa.

Od 1921 roku katedra figuruje w rejestrze zabytków, a 28 października 1925 roku została podniesiona do rangi katedry w związku z utworzeniem diecezji łomżyńskiej. W latach 1932–1934 przeprowadzono przebudowę pod kierunkiem Stefana Cybichowskiego, w czasie której dostawiono piętro do zakrystii południowej oraz drewniane empor w prezbiterium, a także przeniesiono nagrobki z prezbiterium i kaplicy Różańcowej do nawy.

Podczas II wojny światowej budynek częściowo ucierpiał, ale dzięki staraniom biskupa Stanisława K. Łukomskiego nie został wysadzony. W 1944 roku zakrystia doznała zniszczeń w wyniku wybuchu bomby, a w 1947 roku naprawiono dach. W kolejnych latach, od 1953 do 1958 roku, katedra przeszła kolejny proces rewaloryzacji według projektu architekta Władysława Paszkowskiego, co uczyniło ją przykładem tzw. gotyku mazowieckiego.

W dniu 9 lutego 2021 roku, dekret biskupa łomżyńskiego Janusza Stepnowskiego ustanowił kościół katedralny – Sanktuarium Matki Boskiej Łomżyńskiej – Matki Pięknej Miłości w Łomży jednym z dwudziestu kościołów stacyjnych Papieskiego Roku św. Józefa w diecezji łomżyńskiej.

Wnętrze

Katedra św. Michała Archanioła w Łomży to miejsce, które zachwyca swoją architekturą oraz bogactwem wnętrza. W nawie głównej katedry można podziwiać niezwykle eleganckie sklepienia, które przybierają formę gwiaździstą oraz sieciową, podczas gdy w nawach bocznych dominują kryształowe struktury, rzadko spotykane na terenie Mazowsza.

Wewnątrz katedry znajduje się szereg cennych dzieł sztuki gotyckiej, jak również późniejszych. Warto zwrócić szczególną uwagę na poniższe elementy:

• na pierwszym filarze po prawej stronie umiejscowiony jest późnogotycki nagrobek kanonika Jana Wojsławskiego, który zmarł w 1549 roku, a początkowo znajdował się w posadzce prezbiterium,
• renesansowy nagrobek Elżbiety i Andrzeja Modliszowskich z 1589 roku, wykonany w warsztacie Santi Gucciego; wcześniej umiejscowiony w kaplicy Modliszowskich/NMP, obecnie w nawie południowej. Powstał z piaskowca pińczowskiego oraz wapienia bolechowickiego. Upamiętnia Andrzeja Dunin-Modliszowskiego, starostę łomżyńskiego, oraz Elżbietę Dembińską z Dembian,
• nagrobek podwójny Anny i Hieronima Modliszowskich w północnej nawie, z lat 1565-1590; wyobrażenie Anny z Nakwaskich Modliszewskiej to także dzieło Santi Gucciego,
• epitafium renesansowe Jana Modliszowskiego, fundowane przez ojca, Andrzeja Dunin-Modliszowskiego, upamiętniające ich zmarłe w 1588 roku dziecko. Epitafium ulokowane jest w kaplicy rodowej Modliszewskich (obecnie NMP),
• nagrobek renesansowy Mikołaja Troszyńskiego, starosty łomżyńskiego, który zmarł w 1575 roku; znany z wykonania przez Girolamo Canavesi, z piaskowca,
• nagrobek Nikodema Kosakowskiego, starosty łomżyńskiego i ostrowskiego, zmarłego w 1611 roku; odnowiony w 1859 roku przez hr. Stanisława Kosakowskiego, wykonany z marmuru brunatnego.

W kaplicy południowej znajduje się późnorenesansowy ołtarz z cudownym obrazem Matki Boskiej Łomżyńskiej z XVI wieku, który został koronowany 4 czerwca 1991 roku przez Jana Pawła II. Dodatkowo, w południowej nawie można podziwiać duży obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, namalowany w 1900 roku przez Wojciecha Gersona.

Warto również wspomnieć, że w przeszłości w katedrze znajdował się marmur z napisem: „Pamiątce dobrej matki z Podkajów Mieczkowskiej zmarłej dnia 17 maja 1797 r. ten kamień grobowy wdzięczny syn Antoni położył”.

Interesującym elementem architektury jest kamień przypominający maskę, umieszczony w zewnętrznym murze wieży katedry, który być może stanowił przedmiot kultu pogańskiego. Tego typu maski można jeszcze spotkać w murach kościoła w Prątnicy koło Lubawy na Mazurach oraz w kolegiacie w Pułtusku.

W trakcie remontu, który rozpoczęto w II połowie 2005 roku, odkryto pod posadzką prezbiterium kryptę grobową. To zdarzenie doprowadziło do przeprowadzenia prac wykopaliskowych pod kierunkiem archeologa i geomorfologa, Macieja Czarneckiego. Ostatecznie, podczas tych prac, odnaleziono aż dziesięć krypty grobowych. Badania architektoniczne krypt były prowadzone przez archeologa, Mariusza Biela. W większości były to krypty jednoosobowe, w których znaleziono dwa zachowane pochówki duchownych, w tym budowniczego katedry z XVI wieku. Ponadto, w wykopach z ziemi odnaleziono wiele innych pochówków, w tym około 70 szkieletów zmarłych, które leżały pod prezbiterium do połowy grudnia 2005 roku.

Katedra w sztuce

Katedra w Łomży pełni ważną rolę jako inspiracja dla licznych artystów. Dzieła sztuki, które powstały dzięki jej urodzie, świadczą o dużym znaczeniu tej świątyni w lokalnej kulturze i sztuce.

Motywy związane z łomżyńską katedrą można zauważyć w różnych formach wyrazu artystycznego, w tym w malarstwie oraz w twórczości kultury popularnej.

Na przykład, w 2004 roku na znaczku pocztowym serii Sanktuaria Maryjne uwieczniony został wizerunek Matki Boskiej Łomżyńskiej.

Kolejnym dowodem uznania dla tego miejsca było wyemitowanie w 2007 roku monety z serii Historyczne Miasta Polski, na której rewersie znalazł się stylizowany wizerunek katedry.

---

Oceń: Katedra św. Michała Archanioła w Łomży

---