Cmentarz Katedralny w Łomży to istotny zespół cmentarny, którego historia sięga początków XIX wieku. Został on wytyczony w roku 1801 na obszarze znajdującym się wówczas poza granicami miasta, i miał pełnić rolę nowego cmentarza rzymskokatolickiego.
W latach trzydziestych XIX wieku do cmentarza katolickiego dołączono teren przeznaczony dla nekropolii ewangelickiej, a w początkach lat 60. tego samego stulecia zorganizowano także przestrzeń dla cmentarza prawosławnego. Warto zaznaczyć, że granice pomiędzy tymi trzema cmentarzami ulegały różnorodnym zmianom, aż w końcu ich wyraźne rozgraniczenia niemal całkowicie zatarły się.
Dziś te trzy cmentarze tworzą tzw. zespół cmentarzy wyznaniowych i komunalnych, co czyni je jednymi z najstarszych nekropolii w Polsce.
Co roku na łomżyńskim cmentarzu przeprowadzane są prace remontowe poszczególnych nagrobków. Z zachowanych zabytków, które znalazły się na XIX-wiecznym cmentarzu, można znaleźć ponad 560 nagrobków, które różnią się zarówno pod względem stylu, jak i użytego materiału. Wiele z nich reprezentuje różnorodne style architektoniczne, w tym klasycyzm, neoklasycyzm, neogotycyzm, eklektyzm, a także elementy neorenesansowe.
W 1985 roku, dzięki decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łomży, łomżyńska nekropolia została wpisana do rejestru zabytków, co podkreśla jej historyczną oraz kulturową wagę. Cmentarz figuruje pod numerem rejestru 211. Ta rejestracja jest ważnym krokiem w kierunku zachowania dla przyszłych pokoleń tej bogatej spuścizny nekropolitycznej.
Obiekty zabytkowe na terenie cmentarza Katedralnego
Na terenie cmentarza Katedralnego w Łomży znajdują się liczne obiekty zabytkowe, które odzwierciedlają bogatą historię i różnorodność architektoniczną tego miejsca. Warto zwrócić uwagę na kilka z nich.
Dom Grabarza – to przedpogrzebowy budynek z 1853 roku, zrealizowany według projektów Teodora Bogumiła Seyfrieda, miejscowego budowniczego powiatowego. Dom został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-285 14 maja 1987 roku.
Kaplica Śmiarowskich – ta grobowa kaplica powstała w 1838 roku z inicjatywy Mateusza Śmiarowskiego, jako hołd dla jego zmarłej żony Wincenty Ludwicy oraz ich dzieci. Dwa lata po jej wybudowaniu, obiekt został przekazany parafii oraz miastu jako kaplica cmentarna, zastępując tym samym starą, zniszczoną drewnianą kaplicę pod wezwaniem Świętego Rocha. Kaplica figuruje w rejestrze zabytków pod numerem A-282 od 19 marca 1987 roku.
Dzwonnica – murowana budowla powstała w 1886 roku, zlokalizowana w pobliżu Kaplicy Śmiarowskich. Miejsce to także zostało uwzględnione w rejestrze zabytków, co podkreśla jego znaczenie dla dziedzictwa kulturowego regionu.
Kaplica ewangelicka – zbudowana w 1844 roku, stanowi przykład dawnej architektury ewangelickiej. Murowany budynek również widnieje w rejestrze zabytków, co potwierdza jego historyczną wartość.
Kaplica prawosławna – znana również jako kaplica pw. Grobu Pańskiego, została zbudowana w 1906 roku w stylu neoklasycystycznym. Jej unikalny charakter sprawia, że jest jednym z cenniejszych obiektów w ramach cmentarza, a także figuruje w rejestrze zabytków.
Ogrodzenie z bramami – w skład ogrodzenia wchodzą m.in. dwie trójdzielne bramy główne, które pochodzą z 1879 roku. Wśród nich znajduje się neoromańska brama główna prowadząca do dawnego cmentarza ewangelickiego oraz neogotycka brama główna, która prowadzi na cmentarz rzymskokatolicki. Całe ogrodzenie wraz z bramami zostało ujęte w rejestrze zabytków, co świadczy o jego architektonicznym i historycznym znaczeniu.
Znani i zasłużeni
Na cmentarzu Katedralnym w Łomży spoczywają osoby, które wniosły znaczący wkład w różne dziedziny życia społecznego i kulturowego. Wśród nich wyróżniają się:
- Feliks Bernatowicz (1786-1836) – znany pisarz, który stworzył powieść „Pojata, córka Lezdejki”,
- Jakub Waga (1800-1872) – przyrodnik oraz botanik, który jest autorem „Flory Polskiej”,
- Mikołaj Grekowski (1806-1885) – zasłużony tancerz i pedagog baletu Warszawskich Teatrów Rządowych oraz Teatru Wielkiego w Warszawie,
- Alfons Budziński (zm. 23 października 1885) – lekarz weterynarii, archeolog oraz badacz regionu Mazowsza,
- Klemens Szczawiński (zm. 1877) – pierwszy prezydent Łomży po uzyskaniu statusu stolicy guberni,
- Marian Śmiarowski (1842-1907) – adwokat przysięgły, który przyczynił się do założenia wielu instytucji dobroczynnych w Łomży,
- Jerzy Wit Majewski (1826-1909) – utalentowany artysta, malarz i rzeźbiarz, aktywnie działający w życiu kulturalnym,
- Leon Kaliwoda (1897-1918) – harcerz oraz działacz POW,
- Jerzy Sawa-Sawicki (1886-1922) – działacz socjalistyczny oraz niepodległościowy, żołnierz I Brygady Legionów Polskich oraz podpułkownik piechoty Wojska Polskiego,
- Bernard Dembek (1878-1937) – duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łomżyński w latach 1930–1937,
- Czesław Rydzewski (1893-1951) – również duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łomżyński w latach 1947–1951,
- Aleksander Mościcki (1898-1980) – duchowny rzymskokatolicki, który był biskupem pomocniczym łomżyńskim od 1952 do 1980 roku,
- Ryszard Bender (1932-2016) – uznany historyk, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, publicysta oraz polityk, poseł na Sejm PRL VII oraz IX kadencji, a także senator II, VI i VII kadencji,
- Antoni Tomkiewicz (1944-2022) – duchowny rzymskokatolicki, nauczyciel akademicki, wykładowca na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a także współzałożyciel Międzynarodowego Towarzystwa Familiologicznego i Międzynarodowego Towarzystwa Analizy Transakcyjnej.
Warto zauważyć, że od pewnego czasu na cmentarzu Katedralnym w Łomży niemal nie dokonuje się pochówków. Obecnie, mieszkańcy Łomży są grzebani na nowym cmentarzu usytuowanym w południowej części miasta, przy ulicy Przykoszarowej.
Przypisy
- Ostatnia droga prof. Ryszarda Bendera [FOTO/AUDIO] – Lomzynskie24.pl [online], archive.fo, 05.03.2016 r. [dostęp 24.06.2021 r.]
- Alfons Budziński – człowiek z pasją. historialomzy.pl.
- Cmentarz w Łomży. [dostęp 12.05.2014 r.]
- a b c d e f Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych, stan na 31.03.2014 r.
- prof. Adam Dobroński. Cmentarny Mezalians. „Kontakty”, s. 6, 1993 r. Wydawnictwo „Kontakty” Sp. z o.o..
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Stary cmentarz żydowski w Łomży | Mogiła powstańców styczniowych 1863 w Łomży | Nowy cmentarz żydowski w ŁomżyOceń: Cmentarz Katedralny w Łomży