Justyna Budzińska-Tylicka

---

Młodość, rodzina

Pochodziła z rodziny wielodzietnej i zaangażowanej w tradycje patriotyczne. Jej ojciec, Alfons Budziński, był weterynarzem, który po wzięciu udziału w powstaniu styczniowym, został zesłany na Syberię. Matka Justyny skupiła się na opiece nad rodziną. Mimo ciężkiej sytuacji finansowej, Justyna Budzińska ukończyła jedną z pensji w Warszawie, a następnie podjęła pracę jako guwernantka w rodzinie ziemiańskiej na Ukrainie.

W 1892 roku zdecydowała się na wyjazd do Paryża, gdzie zaczęła studia medyczne. To właśnie w tym okresie odbyły się jej zaślubiny z Stanisławem Tylickim. W czasie nauki na studiach, Justyna została matką – urodziła syna Stanisława oraz kilka lat później córkę Wandę. Gdy nastała rewolucja w 1905 roku, powróciła do Polski. Jej rodzina przyjechała najpierw do Krakowa, a następnie w 1907 roku osiedliła się w Warszawie, gdzie Budzińska-Tylicka mieszkała aż do swojej śmierci.

W 1895 roku dołączyła do Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, co było istotnym krokiem w jej aktywności publicznej. Niestety, w 1918 roku doświadczyła osobistej tragedii – straciła syna, który zmarł podczas pandemii grypy, znanej jako hiszpanka, po bitwie pod Rokitną, w której brał udział. Z biegiem czasu małżeństwo Tylickich nie przetrwało prób, a ich relacja uległa rozpadowi.

Praca lekarska

W 1899 roku Justyna Budzińska-Tylicka uzyskała dyplom lekarski i rozpoczęła swoją praktykę zawodową w Étrépilly, miejscowości położonej niedaleko Meaux, w pobliżu Paryża. We wczesnych latach swojej kariery kładła nacisk na choroby układu oddechowego oraz gruźlicę płuc. Z czasem jej zainteresowania przesunęły się w stronę ginekologii. Co więcej, łączyła pracę zawodową z działalnością społeczną, dążąc do prawnej oraz medycznej ochrony macierzyństwa, promocji kontroli urodzin, a także walki z alkoholizmem i ubóstwem.

Po przeprowadzce do Warszawy, Budzińska-Tylicka podejmowała pracę jako lekarz w Szpitalu Świętego Ducha w latach 1908−1916. Była aktywna w Towarzystwie Kultury Polskiej w latach 1908−1913 oraz w Towarzystwie Przeciwgruźliczym i Towarzystwie Higieny Praktycznej im. Bolesława Prusa. W trakcie I wojny światowej organizowała kursy pierwszej pomocy oraz prowadziła szpital polowy dla żołnierzy, a także kierowała zakaźnym szpitalem wojskowym mieszczącym się w Pułtusku.

Po zakończeniu I wojny światowej, Justyna Budzińska-Tylicka zakładała własną praktykę lekarską w Warszawie, koncentrując się na chorobach układu oddechowego. W latach 30. przyjmowała pacjentki w swoim gabinecie przy Godebskiego 14 na Sadybie. Od 1919 roku aż do swojej śmierci była aktywną członkinią Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej, a w latach 1929−1936 pełniła funkcję członkini zarządu tej organizacji. Dodatkowo, w 1923 roku wstąpiła do rady I Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej i w latach 1929−1931 działała w Naczelnej Izbie Lekarskiej.

Budzińska-Tylicka zasłynęła jako pionierka w propagowaniu higieny oraz zdrowia kobiet. W latach 1910−1912 współpracowała z pensją dla dziewcząt Popielewskiej-Roszkowskiej w Warszawie w roli lekarki i higienistki. W Warszawie współorganizowała Towarzystwa Kolonii Letnich dla Kobiet Pracujących. W 1926 roku z jej inicjatywy powstało Zrzeszenie Lekarek Polskich, gdzie piastowała urząd wiceprezeskiej. W 1931 roku założyła oraz prowadziła w Warszawie pierwszą w Polsce klinikę świadomego macierzyństwa, która nawiązała liczne międzynarodowe kontakty z postępowymi oraz feministycznymi środowiskami lekarskimi.

Była również autorką wielu znaczących publikacji, w tym Higiena kobiety i kwestie społeczne z nią związane (Warszawa, 1909), powstałej w wyniku odczytów organizowanych przez Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, oraz Świadome macierzyństwo (Warszawa, 1935), które przyczyniły się do popularyzacji wiedzy na temat zdrowia i macierzyństwa.

Działalność społeczna, aktywność w ruchu kobiecym i socjalistycznym

Justyna Budzińska-Tylicka rozpoczęła swoją działalność społeczną w Paryżu, aktywnie uczestnicząc w ruchu socjalistycznym. Wykazała się zaangażowaniem w zrzeszenie młodzieży akademickiej „Spójnia”, pełniąc w nim funkcję skarbniczki. Jej sieć kontaktów obejmowała znanych działaczy socjalistycznych, takich jak Kazimierz Kelles-Krauz, Bolesław Motz, Stanisław Wojciechowski oraz Bolesław Limanowski. W tym czasie zajmowała się nie tylko przewożeniem bibuły do Polski, ale także udzielała pomocy Polakom przybyłym z Zurychu, angażując się w różnorodne formy wsparcia.

Po powrocie do kraju włączyła się w działania na rzecz równości płci oraz ruchu feministycznego, współpracując m.in. z Kazimierą Bujwidową i Marią Turzymą-Wiśniewską. Jako członkini Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, pod przewodnictwem Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit, aktywnie uczestniczyła w wydarzeniach, takich jak zjazdy kobiet w Krakowie i Warszawie w 1905 i 1907 roku.

W Krakowie, gdzie mieszkała przez dwa lata, współpracowała z czasopismem „Nowe Słowo” oraz Czytelnią dla kobiet, prowadząc dyskusje i wygłaszając referaty. W zakresie działalności społecznej działała w towarzystwie opieki nad dziećmi i Towarzystwie Szkoły Ludowej. W 1914 roku, w przededniu I wojny światowej, zaangażowała się w prace Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, łącząc swoje lekarskie wykształcenie z działaniami feministycznymi.

Budzińska-Tylicka prowadziła działalność oświatową, przede wszystkim w środowiskach wiejskich, gdzie organizowała naukę dla dzieci. Po studiach w Paryżu skupiła się na pomocy polskim emigrantom, co pomogło jej nawiązać kontakt z ruchem socjalistycznym, który stał się istotnym elementem jej działań. Po I wojnie światowej kontynuowała swoje społeczne zaangażowanie, uczestnicząc w towarzystwach trzeźwości, a także kampaniach na rzecz zdrowia i higieny.

Między 1916 a 1921 była prezeską Warszawskiego Klubu Wioślarek, pierwszego w Polsce klubu sportowego dla kobiet. W 1912 roku zajmowała stanowisko wiceprzewodniczącej warszawskiego komitetu wystawy pracy kobiet polskich w Pradze, a pięć lat później przewodniczyła Komitetowi Organizacyjnemu drugiego Zjazdu Kobiet Polskich, który odbył się w Warszawie.

Budzińska-Tylicka intensywnie lobbowała u władz o uzyskanie praw wyborczych dla kobiet, a jej wysiłki przyniosły widoczne rezultaty. W 1918 powstał Wydział Kobiecy PPS, którego wiceprezeską została Justyna Budzińska-Tylicka. Dzięki jej determinacji, w tym samym roku władze nowo odrodzonej Polski przyznały kobietom prawo do głosowania.

W 1919 roku, wraz z Teodorą Męczkowską oraz Zofią Daszyńską-Golińską, powołała Klub Polityczny Kobiet Postępowych, mający na celu aktywizację kobiet w życiu politycznym. W ramach działalności klubu współpraca z Międzynarodowym Związkiem na Rzecz Emancypacji Kobiet stała się kluczowa. Raport KPKP został zaprezentowany na kongresie IWSA w Genewie w 1920 roku.

W 1923 roku na kongresie w Rzymie, Budzińska-Tylicka wraz z księżną Alexandriną Cantacuzino zaproponowały utworzenie Małej Ententy Kobiet, a w 1929 roku zjazd tej organizacji miał miejsce w Polsce. Justyna była przewodniczącą na IV Zjeździe LEW w Pradze w 1927 roku, a zarząd główny przeniesiono do Warszawy.

Rok 1921 był przełomowy; w ramach KPKP utworzono Polską Ligę Kobiet na Rzecz Pokoju i Wolności. Justyna aktywnie uczestniczyła w zjazdach tej organizacji, która angażowała się w dialog o mniejszościach narodowych. Podczas polsko-niemieckich konferencji w 1927 roku Budzińska-Tylicka reprezentowała Polskę.

W 1922 roku dołączyła do PPS, a cztery lata później stała na czele Centralnego Wydziału Kobiecego tej partii. W latach 1919−1935 działała jako radna w Radzie Miasta Warszawy, a w 1927 roku została członkinią zarządu Związku Miast Polskich. Ponadto, w 1930 roku pełniła rolę prezydenta Robotniczych Towarzystw Służby Społecznej, gdzie promowała kontrolę urodzin.

Budzińska-Tylicka stała się również członkinią Zarządu Głównego Polskiego Związku Myśli Wolnej. Pracowała w Poradni Świadomego Macierzyństwa, którą założyli Tadeusz Boy-Żeleński i Irena Krzywicka, razem z Dorotą Kłuszyńską oraz dr Hermanem Rubinrautem.

Nie unikała krytyki dla rządów sanacji, co prowadziło do jej zaangażowania w protesty i demonstracje. Została aresztowana w 1931 roku za działalność antyrządową, jednak po apelacji wyrok zmieniono. W 1935 roku zainicjowała apel w obronie więźniów politycznych i sprzeciwiała się obozowi w Berezie Kartuskiej. Do swojej śmierci pozostała aktywistką PPS, a jej pogrzeb w Warszawie stał się głośnym protestem.

Justyna Budzińska-Tylicka spoczywa razem ze swoim synem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, dokumentując jej niezatarte ślady w historii walki o prawa kobiet.

Upamiętnienie

W 1937 roku poradnia świadomego macierzyństwa w Warszawie została uhonorowana imieniem Justyny Budzińskiej-Tylickiej. Jej historia jest nieodłącznie związana z warszawskim powietrzem i działalnością na rzecz praw kobiet.

Na Pradze-Północ w stolicy znajduje się zespół przystankowy noszący imię Budzińskiej-Tylickiej, usytuowany w sąsiedztwie ulicy, która także został odznaczona jej nazwiskiem, co przypomina mieszkańcom o jej wkładzie.

W 2018 roku miała miejsce premiera filmu w reżyserii Marty Dzido i Piotra Śliwowskiego, zatytułowanego Siłaczki, w którym to Budzińska-Tylicka odgrywa istotną rolę. Postać tę z powodzeniem zinterpretowała Marta Ojrzyńska, przyciągając uwagę widzów na jej życie i osiągnięcia.

W tym samym roku, Justyna Budzińska-Tylicka została nominowana w plebiscycie na Warszawiankę Stulecia, co jest dowodem uznania jej pracy w społeczności warszawskiej.

Rok później, w 2019, Budzińska-Tylicka zainspirowała projekt zrealizowany przez grupę uczennic I SLO „Bednarska” w Warszawie. Inicjatywa ta była częścią programu Szkoła Dziedzictwa.ONA, mającym na celu popularyzację postaci ważnych dla polskiej historii, a projekt ten był prowadzony przez Bramę Poznania ICHOT.

---

Oceń: Justyna Budzińska-Tylicka

---